به گزارش کاسپین، سمانه نگاه و نیما فرید مجتهدی از کارشناسان هواشناسی در یاداشتی مشترک نوشتند؛ تصویری وایرال شده از اسکله‌ای در انزلی مدتی است در گوشه‌و‌کنار اخبار در رسانه‌ها منتشر می‌شود که نشان از پس‌رَوی افقی قابل ملاحظه‌ای در تراز آب دریای کاسپین و ساحل آن دارد.گوشه ای نمایان از اتفاقی که به شکلی مستمر همین اطراف در حال رخ دادن است. تصویری ناکافی و نادیده از شرایطی که اگر پیش بینی و سناریوی منفی آن اتفاق بیافتد، روزهای به رنگ گردوخاک سواحل جنوبی دریای کاسپین را بیش از پیش درگیر خود می کند.
مامن گردشگری و تنفس مردم کل ایران
در این یادداشت، گوشه ای از تبعات پس روی دریای کاسپین مورد واکاوی قرار می‌گیرد.
بررسی ابعاد احتمالی و سناریوهای موجود تنها یک گام از سازگاری و اقدامات کاربردی و عملیاتیست. شرایط فعلیِ شمال ایران، با توجه به اینکه تنها پناهگاه آب‌وهوایی داخلی بیش از ۸۵ میلیون از ساکنان این کشور است، نشان از این دارد که توجه به مسائل استان‌های شمالی، مدیریت مضاعف و بودجه ملی را می طلبد.
مسئله استان‌های شمالی ایران دیگر تنها درگیری جوامع محلی با چالش‌های زیست‌محیطی همچون تغییر آبوهوا نیست ، بلکه چالش‌هایی با ابعاد بین المللی و منطقه ای برای آن متصور است که خاک آن به چشم مردم ایران می رود. پس‌رَوی دریای کاسپین و توفان‌های گردوخاک، موضوع بحث این یادداشت است.
دریای کاسپین همچون هر پهنه آبی دیگری به ویژه پهنه‌های آبی بسته، دارای نوسان تراز است . نمونه‌ها و شواهد تاریخی از پیش‌روی و پس‌رَوی تراز دریای کاسپین در کرانه‌های جنوبی دریای کاسپین موجود است؛ علاوه بر این، طی دوره آماربرداری سیستماتیک نیز شاهد این اتفاق بوده‌ایم که نمونه بارز آن که در خاطر جمعی مردم جنوب دریای کاسپین نقش بسته، پیش روی دهه ۶۰شمسی است (از سال ۱۳۵۷ الی ۱۳۷۴) که منجر به خسارت‌های عظیم به تاسیسات دولتی و سرمایه‌های مردم سواحل جنوبی آن شد.
هرچند در طی دوره تاریخی ثبت داده‌های تراز آب دریا شاهد عقب‌نشینی قابل توجه‌ای در سال ۱۳۵۷ هستیم که منجر به کاهش تراز آب دریا تا ۲۹- متر شد. در‌حالیکه برخی هرگونه دست‌اندازی انسانی و کاهش آب رودخانه ولگا را به کلی انکار می‌کنند، برخی نیز مستندات علمی و مشاهداتی، عامل اصلی این کاهش تراز را سوء‌مصرف و دخل و تصرف کشور روسیه بر روی این رودخانه نشان می‌دهند. به هر ترتیب آنچه که این روزها نسبت به آن تردیدی کمتری وجود دارد ، کاهش ورودی رودخانه ولگا به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده آب این پهنه آبی است. فارغ از هرگونه اکنون دست‌اندازی‌های انسانی بر روی ولگا، مسئله تغییر آبوهوا در حوزه دریای کاسپین به شدیدترین وجه ممکن مشاهده می شود.
نگاهی به نقشه‌های ناهنجاری دمایی در منطقه خوارزم و شمال دریای کاسپین نشان از ناهنجاریِ افزایشیِ میانگین دمای هوا به میزان ۲ درجه از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ است.
بنابراین علاوه بر کاهش بارش مشخصی که در گزارش‌های متعدد در حوضه آبریز دریای کاسپین ارائه شده ، افزایش دمای این حوضه به شکل قابل توجه ای افزایش یافته است. این مسئله در حوزه آبریز بسته ای چون دریای کاسپین، سبب افزایش قابل توجه فرآیند تبخیر آب می‌شود. بنابراین گزارش‌ها و داده‌های موجود نشان از تاثیر قابل توجه گرمایش جهانی و تغییر آبوهوا در این منطقه دارد که نمی‌توان آن را در هرگونه معادله بیلان آب و تراز دریا نادیده گرفت. در مجموع آنچه که مسئله تغییرات منفی تراز دریا را در کرانه جنوبی دریای کاسپین نگران کننده کرده است، سه مسئله است.
استمرار و شدت کاهش تراز دریا و رسیدن آن به پایین‌ترین تراز ثبت شده در سال ۱۳۵۷ یعنی خط تراز ۲۹- متر. از سال ۱۳۷۴ تاکنون تراز آب دریای کاسپین ۱۷۰ الی ۱۹۰ سانتی‌متر پایین آماده است و میزان کاهش آن به رقم بیشینه ۲۹- متردر سال ۱۳۵۷ شمسی نزدیک شده است.
دوم تشدید شرایط گرمایش جهانی و تغییر آبوهوا به‌ویژه در یک دهه اخیر.
سوم پیش‌بینی‌های موجود در زمینه روند تراز دریای کاسپین است.
پیش‌بینی‌های موجود بر پایه تغییرات آب‌وهوایی، روند کاهشی تراز را تا سال ۲۱۰۰ میلادی پیش‌بینی می‌کنند. رقم مورد نظر نیز ۹ الی ۱۸ متر پس‌رَوی تراز آب دریا است. این مسئله در صورت تحقق می‌توان مبیّن شرایطی باشد که در ۱۵۰۰ سال پیش رخ داد و به پس‌رَوی دربند شهرت یافت که میزان عقب‌نشینی تراز آب دریا را به ۳۷- متر رساند.
در مسئله پس‌روی تراز آب دریای کاسپین و عقب‌نشینی آن و خطر ایجاد گرد و خاک برای سواحل جنوبی آن، یعنی استان‌های شمالی، دو مسئله را باید مورد توجه قرار داد. یک، پس‌رَوی تراز آب دریا سواحل جنوبی دریای کاسپین که منجر به آزادسازی سطوح ماسه‌ای-نمکی در جوار سکونتگاه‌های جوار دریا شده‌است. یعنی سواحل داخلی ایران، بیابان‌های محلی که با توجه به عقب‌نشینی ۲۰۰ الی ۱۰۰ متری فعلی در سواحل هم اکنون نیز مستعد ایجاد توفان‌های گرد و خاک محلی هستند مانند آنچه در سواحل استان گلستان در حال وقوع است و یا به طور مثال در ساحل انبارسر آستانه اشرفیه یک برآورد از تصاویر ماهواره ای نشان میدهد که از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲، خط ساحلی ۲۰۰ متر عقب‌نشینی کرده است!
لازم به ذکر است وجود اشکال انباشت ماسه‌ای و لَندفرم‌های فرسایش بادی در منطقه ساحلی به‌طورِ ذاتی بیانگر فعالیت باد و ماسه است، بنابراین به توجه طول ۹۰۰ کیلومتری ساحل دریای کاسپین، اگر عقب‌نشینی دریا را با فرض ادامه آن به ۵۰۰ متر درنظر بگیریم، باندی بیابانی در جوار سواحل شمالی تشکیل می‌شود. هرچند تمامی اعداد این محاسبه سرانگشتی فرضی بوده، آنچه واقعیت انکارناپذیر است عقب نشینی پیوسته دریای کاسپین و خطر توفان‌های گردوخاکی بوده که ما را تهدید میکند.
مسئله دیگر که البته اثرات مشخص‌تر و ابعاد خطرناک‌‌تری دارد، پس‌رَوی پیوسته و مشخص دریا در سواحل شمالی، شمال‌شرقی و شرقی آن است.
گزارش‌های جدید نشان از عقب‌نشینی قابل توجه تراز آب دریا در قزاقستان شده‌است. مطابق گزارش سرویس جهانی بی‌بی‌سی در تاریخ ۳۰ تیر ماه ۱۴۰۲، اخباری از اثرات مشخص و منفی عقب‌نشینی دریا در سواحل قزاقستان گزارش شده‌است. مطابق تصاویری که سایت شرکت ملی فناوری فضایی قزاقستان منتشر کرده آب دریای کاسپین، در بخش بزرگی از سواحل کاسپین در قزاقستان دستخوش عقب نشینی شده است. پردازش تصاویر ماهواره‌ای نشان از کاهش ۷ درصدی بستر دریا در منطقه قزاقستان دارد. سال ۲۰۰۸ حجم آب دریای کاسپین در قزاقستان حدود ۱۱۴ هزار کیلومترمکعب بود که در‌حال حاضر به کمتر از ۱۰۶ هراز کیلومترمکعب رسیده، ابعاد این مسئله سبب اعلان هشدار وضعیت فوق‌العاده در بندر آکتاوِ قزاقستان شده‌است.
در مجموع ادامه عقب‌نشینی در سواحل شمالی، شمال‌شرقی، شمال‌غربی و شرق دریای کاسپین با توجه به غلبه بادهای شمالی در حوزه کاسپین و جهت وزشِ آن به سمت سواحل جنوبی دریای کاسپین، احتمال وقوع توفان‌های گرد و خاک منطقه را به شدت افزایش خواهد داد و بیشترین تبعات با توجه به مسیر سیر و گسیلِ آن‌ها، کرانه‌های جنوبی دریای کاسپین، استان‌های گلستان، مازندارن و گیلان خواهد بود. نمونه بارزِ این اتفاق که هشداری جدی برای ما بوده، توفان گردوخاک در تاریخ ۳۰ الی ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ بوده که غلظت ذرات معلق با قطر ۱۰ میکرومتر(pm10 ) را در ایستگاه آلودگی منجیل به عدد ۲۴۰۰ رساند. جنس این ذرات بسته به منشا خیزش آن می تواند شامل شن و ماسه و نمک باشد. فارغ از بحث آلودگی هوا ناشی از وقوع طوفان های گردوخاک، افزایش ذرات معلق در جو روی بودجه تایشب جو تاثیر گذار بوده و از طرفی با افزایش ذرات بصورت هسته های میعان، پتانسیل بارشی منطقه را دستخوش تغییر خواهد کرد و در صورت تعدد وقوع می تواند حجم بارش های منطقه را با کاهش جدی مواجه سازد.
نسیمی که خاک می‌آورد!
نسل امروز ما دوران عجیبی را تجربه میکند. تصاویری که این روزها دست به دست می‌چرخد، نشان از چند دهه بی‌خردی در بهره‌برداری از محیط‌زیست کره زمین است، هر کس به سهم و زعم خود!!! اما کشتی همان بوده که هست. چه ویلای چند ۱۰ میلیارد تومانی در شهرکی در دل جنگل های و ییلاق خوش آب و هوای فعلی منطقه، چه کومه محقر صیادی تهیدست در منطقه ای دوردست، بیابان وقتی بیاید، همه به آن دچاریم. هرچند شاید آن تهیدست همه چیز خود را از دست خواهد داد و آنکس که دارد، تنها رویایش. با این حال، زمان تنگ است و ما در خواب دریا را آبی می‌بینیم نسیم‌ها خاک می‌آوردند و خاک ردِ خاطره‌هایمان را خواهد پوشاند، ردِ خاطرات خوب کودکی در انزلی، رامسر، بابلسر، خاک ما را خواهد برد، خاک همراه باد اما!!!
کد خبر:
17364
