در ماههای اخیر بار دیگر خبر کشف لاشههای فوک خزری در سواحل شمال کشور، نگاهها را متوجه وضعیت بحرانی این گونه نادر کرده است.
وقتی لاشهها جای فوکها به ساحل میرسند
عباس عاشوری، رئیس اداره محیط زیست دریایی گیلان، در تازهترین صحبتهایش با رسانهها اعلام کرده که از ابتدای سال جاری تاکنون ۵۴ لاشه فوک خزری در سواحل این استان کشف شده است. بیشترین این لاشهها مربوط به سواحل شهرستانهای بندرانزلی، بندر کیاشهر و رشت بوده است.
وی با ابراز نگرانی از افزایش تلفات این تنها پستاندار دریای کاسپین گفت: یافتهها نشان میدهد که بیشتر فوکها در دریا جان میبازند و پس از مرگ، لاشههای پوسیده با امواج به ساحل رانده میشوند. به همین دلیل امکان نمونهبرداری و بررسی دقیق علت مرگ آنها تقریباً از بین میرود.
به گفته این کارشناسان محیط زیست، آزمایشهای متعددی در استانهای حاشیه دریای کاسپین شامل گیلان، مازندران و گلستان و همچنین برخی کشورهای همسایه انجام شده، اما هنوز علت دقیق مرگ این پستانداران مشخص نشده است.
عاشوری با بیان اینکه منشأ این مرگومیرها هنوز مشخص نیست، گفته: فوکهای خزری از نواحی جنوبی به سمت شمالی دریای خزر مهاجرت میکنند و اینکه چه اتفاقی در مناطق میانی برای آنها میافتد هنوز برای ما نامشخص است.
رئیس اداره زیستبوم دریایی محیط زیست گیلان با بیان اینکه پیگیریها برای یافتن لاشهای سالم جهت بررسی علمی ادامه دارد، معتقد است: اغلب لاشهها به دلیل ماندن طولانیمدت در دریا متلاشی شدهاند و امکان نمونهبرداری از آنها وجود ندارد.
وی با اشاره به احتمال نقش بیماریها در این مرگومیرها افزود: برخی از تلفات ممکن است ناشی از ابتلاء به ویروس آنفلوآنزای فوقحاد پرندگان یا ویروس دستمپر باشد به همین دلیل، پس از مشاهده لاشهها، بلافاصله اقدامات دفن بهداشتی در محل انجام میشود تا از انتقال احتمالی بیماری به حیوانات دیگر و انسان جلوگیری شود.
آنطور که این کارشناس محیط زیست گفته؛ به دلیل وضعیت نامناسب لاشهها، امکان کالبدگشایی و آزمایش دقیق وجود ندارد و در حال حاضر نمیتوان با قاطعیت درباره علت مرگ فوکهای خزری اظهار نظر کرد.
طبق گفته عاشوری، تا زمان مشخص شدن علت دقیق این تلفات، ضروری است تمامی شهروندان و نهادهای محلی همکاری لازم را بهعمل آورند تا از گسترش احتمالی ویروس (در صورت تأیید و اثبات) به سایر پستانداران ساحلی مانند شغالها و سگها جلوگیری شود.
فوک خزری؛ میراث طبیعی در معرض خطر
فوک خزری که تنها پستاندار بومی دریای کاسپین به شمار میرود، سالهاست در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در ردیف گونههای در معرض انقراض ثبت شده است. جمعیت این گونه طی چند دهه گذشته به شکل چشمگیری کاهش یافته و بنا به برخی برآوردها، نسبت به نیم قرن پیش، به کمتر از یکسوم رسیده است. نقش اکولوژیک این پستاندار نیز بسیار مهم است؛ چرا که حضور آن نشاندهنده سلامت اکوسیستم دریایی است و کاهش یا نابودی آن میتواند زنجیره غذایی و تعادل بومشناختی دریای خزر را با بحران مواجه سازد.
آلایندگیهای دریای کاسپینو تهدیدات اکوسیستم
کارشناسان معتقدند مجموعهای از عوامل در افزایش تلفات فوک خزری دخیل است. آلودگیهای نفتی و شیمیایی که از فعالیتهای صنعتی و حملونقل دریایی وارد خزر میشوند، ورود پسابهای شهری و صنعتی به رودخانههای منتهی به دریا، و همچنین صید بیرویه آبزیان از جمله عواملی هستند که شرایط زیستی این پستاندار را به شدت تهدید میکنند.
از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی و بالا رفتن دمای آب نیز به تشدید مشکلات افزوده است. کاهش ذخایر ماهی کیلکا و دیگر منابع غذایی فوکها باعث میشود این گونه با کمبود تغذیه روبهرو شود و توانایی مقابله با بیماریها و استرسهای محیطی را از دست بدهد.
مشکلات زیستمحیطی استان گیلان
گیلان به عنوان استانی که در حاشیه جنوبی دریای کاسپین قرار دارد، سالهاست با مشکلات زیستمحیطی پیچیدهای روبهروست. انباشت زباله در جنگلها و رودخانهها، ورود پسابهای خانگی و صنعتی به آبهای سطحی، بهرهبرداری بیرویه از منابع طبیعی و نبود مدیریت جامع در حوزه پسماند، تنها بخشی از بحرانهای زیستمحیطی این استان است. آلودگیهای منتقلشده به خزر از مسیر رودخانههای گیلان، مستقیم یا غیرمستقیم بر حیات فوک خزری و دیگر گونههای دریایی اثر میگذارند.
بیتفاوتی مسئولان و کمبود اقدامات مؤثر
با وجود هشدارهای مکرر کارشناسان و رسانهها، به نظر میرسد حساسیت لازم در میان برخی مسئولان برای مقابله با این بحران وجود ندارد. اگرچه برنامههای محدودی همچون ایجاد مرکز نجات فوک خزری یا اجرای طرحهای پژوهشی صورت گرفته، اما در مقیاس تهدیدات موجود کافی به نظر نمیرسند. بسیاری از دوستداران محیط زیست معتقدند که مسئله حفاظت از فوک خزری و کل اکوسیستم کاسپین نیازمند همکاری گستردهتر بین استانها، وزارتخانهها و حتی کشورهای همسایه است. بیتوجهی و سهلانگاری در این زمینه، نه تنها نابودی یک گونه ارزشمند را در پی خواهد داشت، بلکه تبعات گستردهتری بر سلامت اکوسیستم و زندگی میلیونها انسانی که به منابع خزر وابستهاند، خواهد گذاشت.
زنگ خطری برای آینده دریای کاسپین
مرگ ۵۴ فوک خزری در کمتر از یک سال، صرفاً یک خبر نیست؛ بلکه هشداری است جدی برای سیاستگذاران، مدیران و مردم. این رخداد نشان میدهد که دریای کاسپین و سواحل آن بیش از هر زمان دیگری نیازمند مراقبت، نظارت و برنامهریزی پایدار هستند. فوک خزری تنها یک گونه جانوری نیست، بلکه نمادی از وضعیت بحرانی محیط زیست خزر است؛ نمادی که اگر به آن توجه نشود، میتواند به شوکهای خبری بزرگتر و فاجعههای زیستمحیطی عمیقتر منجر شود.
کد خبر:
42588
