اگر پنهان نماید عقل ما را در دل خارا
بنازم درد عشقت را که پیدا می‌کند ما را
تلاش برای تشخیص و بیان آنچه در گذشته به وقوع پیوسته، بی‌شک به مرور اوراق کهن وابستگی دارد. ابهام‌زدایی رخدادهای تاریخی و در کنار آن، اشاعة شوق پی‌بردن به واقعیت‌های تاریخی، از لابه‌لای مکتوبات و اسناد به جای مانده که به شکل نوین تدوین شده، سربر آورده است.
ایجاد بستر مناسب با هدف تشکیل فضای تحقیق پژوهشگر موضوعات تاریخی ملزم به شناخت اسناد و در اختیار گرفتن آن است.
از آنجا که در بسیاری از شهرها و استان‌ها برای حفظ و نگهداری میراث قدیم – چه عکس و چه سند و یا نسخ خطی – مکان مناسبی برپا نبوده، شاید مهم‌ترین برنامة سازمان اسناد ملّی در این راستا بحث دائر نمودن مراکزی جهت حفظ و نگهداری و نیز آموزش‌های لازم برای چگونگی رفتار عموم با میراث مکتوب گذشتگان خود باشد.
اسناد آرشیوی بخش خصوصی که معمولاً به دو گونة خانوادگی و مجموعه‌های کلکسیونری بیان می‌شود، در بر دارندة اسنادی است که بیشتر متعلّق به دولتمردان، سیاستمداران، بازرگانان معتبر، کارمندان کشوری، روحانیون، هنرمندان، شرکت‌ها و مجموعه‌های خاصی همچون فرهنگ عامه (فولکلور) می‌باشد. در کنار این موارد اگر اسناد و مدارک خانواده‌های بزرگ و املاک اربابی را بیفزائیم شاهد حجم وسیعی خواهیم بود که خبر از اعتبار طرح دارد.
گاه در میان اوراق میراثی خانواده‌ها یا اشخاصی که تمایل به نگهداری میراث گذشتگان خود دارند، سند و دست‌نوشته‌ای دیده می‌شود که ارزش و اعتبار تاریخی مضاعفی دارد و بازخوانی و بازنشر آن میتواند گره‌گشای ابهامات تاریخی جامعه باشد.
مرگ ناگهانی یا بلاوارث بودن برخی از رجال مملکت که در زمان حیات مشاهدات و مطالعات خود را به رشتة تحریر در آورده بودند، منجر به دور شدن چنین دستنوشته‌های خاصی از نظرها و نابودی احتمالی آن در گذر زمان می‌شود. ضمن آنکه در برخی موارد دیده شده که نمونه‌هایی از چنین میراث مکتوبِ پرمحتوایی سر از مجموعه‌های خصوصی در آورده و فرجام آن دور ماندن از بهره‌های مطالعاتی برای عموم مردم جامعه خواهد بود.
باید این نکته را باور داشت که علیرغم تلاش فراوان پژوهشگران تاریخ، هنوز گوشه‌هایی از رخدادهای گذشته به خاطر عدم دسترسی به منابع مکتوب تاریخی، در ابهام مانده و بسیاری از مشتاقان تاریخ را در انتظار فهم دقیق از واقعیت‌های گذشته نگه داشته است.
برای نمونه، جنبش مشروطه به عنوان نقطة عطف تحولات تاریخی در سدة گذشته، با همة واکاوی‌ها و نکته‌سنجی‌های اهل پژوهش، حلقه‌های مفقودة زیادی را تا به امروز در خود دارد که کلید گشایندة آن اهتمام به گردآوری اسناد و اوراقی مختلفی مانند نامه‌های رجال، روزنامه‌های آن عصر، پرونده‌های اداری و آلبوم‌های عکس خاندان‌های آن با آن دوره است. آنچه در این گذر میتواند اقدامی بجا، مناسب و امیدوارکننده باشد، توجه و تقویت مراکز اسنادی در سطح کشور است. جمله آخر؛ یک دهه از راه اندازی مرکز اسناد و کتابخانه ملّی استان گیلان می‌گذرد، حمایت و همکاری دستگاه‌های ذیربط و عنایت جامعة اهل پژوهش میتواند زمینه را برای تحولی ماندگار در بستر احیای میراث مکتوب این سامان فراهم آورد و امیدها را برای بازخوانی و نگارش مستند از تاریخ محلی دوچندان سازد. این یادداشت در یک نظر، کلیاتی از موضوع اهمیت آرشیوهای اسنادی را مطرح نموده و در ادامه واکاوی مضاعفی از این اهمیت را ارائه خواهد نمود.
کد خبر:
3334
